ESKİŞEHİR’İN İLK EĞİTİM SİTESİNİN/ÖZEL ÜNİVERSİTESİNİN ÖMRÜ SADECE İKİ YIL OLDU: HASTAŞ VAKASI
(ESOGÜ, MMF Kimya Mühendisliği Bölümünün Tarihçesine Bakış)
Prof. Dr Muammer KAYA, ESOGÜ, MMF Dekanı
Ülkemizde 1950’lerden itibaren liberal ekonomik politikalara geçişle birlikte özel sektör firmalarının sayısı hızla artmış ve sonrasında bu firmaların sermaye ihtiyaçları doğmuştur. 1960’lardan sonra özel sektör kuruluşları sermaye piyasalarını keşfetmiş ancak sermaye piyasalarının yasal ve kuramsal altyapısı henüz oluşturulmadığından piyasada bir takım suistimaller yaşanmıştır. Eskişehir yükseköğretimindeki ilk özel Üniversite deneyimi HASTAŞ A.Ş. Vakası (1969-1982) ve buna bağlı ortaklıklarından biri Eskişehir-Mahmudiye’deki SÜTTAŞ hisse senedi arzları sorunlar yaşatmıştır.
HASTAŞ topluluğu ilk defa 500 bin TL sermaye ile HASTAŞ Öğretim ve Sağlık Kurumları A.Ş. olarak 1967’de kurulmuştur. Sermaye önce 10 milyon TL’ye ve daha sonra 100 milyon TL’ye 1968’de çıkarılmıştır (Şekil 1 ve 2). Bu para o zamanki döviz kuru ile yaklaşık 10.83 milyon dolar etmektedir ve bu para 19 günde toplanmıştır. Şirketin 1973’de 55 bin ortağı vardı. Ancak 1982’de iflasını açıklamıştır.
Şekil 1: HASTAŞ Öğretim ve Sağlık Kurumları A.Ş. geçici ortaklık belgesi.
Şekil 2: HASTAŞ Öğretim ve Sağlık Kurumları A.Ş. C grubu hisse senedi.
HASTAŞ A.Ş. (1968-1970) ECZACILIK VE KİMYA YÜKSEKOKULU
Bedri Baykam’ın babası Tıp Doktoru Suphi Baykam’ın kurduğu çok ortaklı anonim bir şirketidir. Sermaye piyasaları altyapısı oluşturulmadan yapılan bir halka arz denemesi olan HASTAŞ olumsuz bir özel Üniversite vakası olarak Eskişehir yükseköğretim tarihine geçti. Sonuç olarak yatırımlar ortada kaldı HASTAŞ bitti. Fakat 1968’de Eskişehir’e özel Eczacılık-Kimya Yüksek Okulunu getirdi (Şekil 3). Bu okullara o zamanki parayla 20.27 milyon Tl yatırılmıştır. Bu okul Eskişehir için büyük nimetti. Hocalar İTÜ ve ORTADOĞU TEKNİK Üniversitesinden gelirdi. O zaman için çok iyi eğitim verildi. İki sene sonra 1970’de özel okul statüsü kalktı ve bu okullar devletleştirildi. Eczacılık ve Kimya Yüksekokulları Eskişehir İktisadi ve Ticari İlimler Akademisine (EİTİA) (1970-1982) bağlandı. Yüksek Öğretim Kurumunun (YÖK) kurulmasından sonra 1982’de ise Anadolu Üniversitesi adını aldı. Bölümlerin örgün ve gece Bölümleri vardı ve gece Bölümleri 5 yıl idi.
ESOGÜ ve Mühendislik ve Mimarlık Fakültesinin çekirdeği olan Eskişehir Devlet Mimar Mühendislik Akademisi (EDMMA) 1970 yılında Makine ve İnşaat Mühendisliği Bölümleriyle kurulmuştur. 1975 yılında Maden Mühendisliği Bölümü açılmıştır. ESOGÜ Kimya Mühendisliği Bölümünün kökeni HASTAŞ Kimya Yüksekokulunun kuruluşu olan 1968’e kadar gitmektedir. 1982 yılında Anadolu Üniversitesi ve Osmangazi Üniversitesi olarak ikiye ayrıldıktan sonra Kimya Mühendisliği Bölümünün bir kısmı Osmangazi Üniversitesi ve bir kısmı Anadolu Üniversitesinde kalmıştır. Bölümdeki öğretim elemanları iki bölüm arasında dağılmıştır.
Şekil 3: HASTAŞ Eskişehir eğitim sitesi reklamı.
SÜTTAŞ: 1970’ li yıllarda HASTAŞ Holdinge bağlı olarak Mahmudiye'de Süt ve Peynir Tesisi A.Ş. SÜTTAŞ ismiyle süt fabrikası kurma vaadiyle, yerel halktan ortak olacaksınız diye paralar toplanmıştır. Hisseler o zaman için 1000 Tl idi ve bu meblağ o zaman için oldukça iyi paradır. Proje bedeli yaklaşık 30.78 milyon Tl’dir. Mahmudiye halkından bu tesise para yatıran çok kişi olmuştur. Sonra temeli ve su basmanı yapılıp tesis olduğu gibi bırakılmıştır. Hemen Mahmudiye girişine sağ tarafa atılan temel yıllarca öyle atıl durdu ve çürüdü.
Sonuç olarak, 1960 ve 1970’lerde HASTAŞ gibi sermaye piyasalarında yaşanan başarısız girişimler Eskişehir’li küçük yatırımcıların, sanayicilerin ve esnafın sermaye piyasalarına mesafeli davranmalarına eğitim piyasasına girmek isteyen iyi niyetli kurumsal işletmelerinde sermaye piyasalarına girme motivasyonlarını olumsuz etkilemektedir.
Kaynaklar: M. Aslan, Sermaye piyasaları altyapısı oluşturulmadan yapılan bir halka arz denemesi: HASTAŞ Vakası, 2018. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, Özel sayı, 139-164.